Culture et communication en Provence

Vous êtes ici : Accueil du site > Récits sur les traditions > Quand les animaux nous aident à prévoir le temps
Publié : 20 août 2007

Quand les animaux nous aident à prévoir le temps

par Jean-Marie Bara

Jean-Marie Bara, Vaison

21 avril 2006

Quand li bestiàri fan saupre lou tèms que fai

Aro, i’a d’óutis, pèr la meteò, que soun bèn perfeiciouna. Dins lou tèms, li gènt à la campagno, couneissin e prevesin lou tèms en óusservant li bestiàri. Forço bestiàri marcavon lou tèms.

Li fournigo

Li fournigo, quand sorton sa terro de soun trau, ei pas pèr rèn. Ei que sabon que vai plòure. Se plòu, aquelo terro qu’an sourti, vai mai rintra dins sis oustau. E coume dins aquéli galarié an la plaço de circula coumo fau, se rintron forço terro, podon plus circula. En founcioun de la plueio que vai faire, coume lou sènton miéus que que que siègue, sorton bien o pas tant de terro.

Se sorton gaire de terro e que fan un cratèro pas trop large, ei que vai faire uno pichouno plueio. Se sorton de terro que li moucèu siègon un pau mèns fin e que li trau siègon un pau plus large, e lou cratère bèucop miéus fa, ei que vai faire un aurige. Quand fai un aurige, la plueio toumbo tout au cop e mando la terro sus lou coustat. Li fournigo soun pas bèsti, fan faire l’obro pèr l’aurige. An pas de poussa la terro plus liuen ; en la metènt coum’acò, e en la mountènt bèn aut, quouro la cuveto ei pleno, la terro s’en vai. Fai que n’en rintro bèucop mèns dins si galarié. En n’en sourtènt bèucop mai que ço que fau, meme se n’en rintro, rèsto encaro bèn de plaço pèr viéure.

Li verme sorton sa terro dous o tres jour avans la plueio. De la manièro que la sorton, de la manièro qu’ei coumpactado, l’on saup se fara uno pichoto o uno grosso plueio. Se l’on diri de cimènt, de-segur la plueio sara plus forto, l’avèn remarca.

Lis aucèu e lou crapaud

I’a tambèn li dindouleto. A passa un moumen, voulavon bèn bas. L’on disi : « Vai plòure. » Mai perqué volon bas ? Manjon de mousquihoun ; E quand la pressioun de l’èr ei trop forto, li mousquihoun volon plus bas. Quand volon bèn aut, e que cridon tant que podon, ei que lou tèms sara bèu, que sara sè o que fara de biso.

Li crapaud, lou souar, quand bramon, marco la plueio. Dous jour après, plòu. I’a tambèn li machoto. La machoto, quand cridavo, lou souar - aro, de machoto, n’i a plus gi, an tout desmouli li cabanoun - segound lou cris que fasi, l’on sabi lou tèms qu’anavo faire. Quand fasi : « Voui, hou, hou ! » èro lou mistrau. Quand fasi : “Chou, chou ! » èro la plueio. Acò mancavo pas, èro segur. Dous jour après, plóuvi.

Li vòu d’estournèu, acò marco pas de calour. Quand i’a de vòu d’estournèu, ei que vai faire fre !

Lis animau de l‘oustau

Quand l’on travaiavo emé li chivau, quand anavo faire de biso lou lendeman, fasin d’obro, perçoqué èron enerva. E fali faire atencioun. Aquéli qu’avin de bestiàri qu’avien pòu, fouli faire atencioun que s’embalèsson pas pèr pièi pas grand’causo.

Lou péu di cat marco lou tèms. Quand l’on passo la man sus soun esquino, se lou péu grasiho, vai faire de biso. Se lou péu ei coume de velous, risco de plòure.

I’a tambèn lou gau. Quand lou gau canto avant soulèu coucha, lou tèms vai chanja.

Li moble

Ço que marco la plueio, ei li moble. Avèn uno credènço que quand peto dins la niue, que planto un pèt, dous jour après plòu. Quand desmeinajerian, la fauguè descaviha e la remounta. Acò la countraiè un pau. Pendènt dous o tres an, marchè plus. E pièi aquelo credènço, pas plus tard qu’aièr, a planta un pèd, à douas ouro de l’après-dina.

De premounicioun ?

I’a lis aucèu, ei ma femo que l’a remarca. Lou jour que i’aguè la catastrofo à Veisoun, lou 22 de setèmbre, èro au marcat.
- Lis aucèu voulavon talamen bas que voulavon dins li carrièro, plus bas que lis oustau, à un metre au-dessus de nòsti tèsto, en cridant. Li martelet, mai alor l’on lis entendi crida ! Diguère : « Mai coumo se fai qu’aquélis aucèu cridon coum’acò ? » Fasi bien de vèn, èro sourne, mai coumprenguère pas. Me siéu rendudo compte après que nous avertissin. Avin l’èr de dire : « Levas-vous dóu mitant, vai se passa quaucarèn de grave. »
- A Malauceno, un cop, i’aguè de galino que marquèron un acidènt. I’avi de galino dins uno groto sout lou castèu. I’a bèn de galarié que daton di tèms ancian. Si galino couchavon aqui dedins. Un souar, vouguèron pas rintra. Li jouine fasin de tiatre, èron parti à uno repeticioun à Sant Michèu. Diguèron : - Ajudas-me à faire rintra mi poulo. Li poulo vouguèron pas rintra, i’aguè rèn à faire. Diguè : -Tant pis pèr vous-autre, couchas defouaro. E lou lendeman la groto mounte couchavon sieguè escroulado.
- En Taïlando, pèr lou Tsunami, lis elefant avin garça lou camp avant que li gènt se n’avison, que se passavo quaucarèn.

Li bestiàri e la famiho

Lou chivau e lou miòu
- Pèr Nouvè li bestiàri avin toujou quaucarèn de mai, quaucarèn qu’avin pas d’abitudo.

Noste chivau, èro uno bèstio qu’èro estado mau-tratado. Restavo au negre e quand sourti avi pòu de tout. Lou gasterian tant que pousquerian, n’en faguerian uno bouano bèstio. Quand partiguère au regimènt, restère sièis més de veni. E quand revenguère, me veguè, à dous cènt mètre, siblère, venguè me rejougne, petè lou coutrié en dous. Se rapelavo de iéu. Après travaière em’éu sènso li guido, rèn qu’à la vouas. A miejour, lou mandavian béure. I’anavo soulet, e pèr i’ana passavo davans la fenèstro de la cuisino. Pausavo lou mourre sus lou carèu de la fenèstro pèr que ma femo o ma mère i dounèsse un bout de pèn o autro causo. Tóuti li jour, n’avi pas trop, coume uno nose. Mai quand avi ‘cò, rintravo à sa plaço. Li dous cat, anavon dourmi dins sa crùpio. Lipavo li cat. Pamèns avi de sau. Alor aquéli cat, quand sourtin d’aqui, èron propre ! E countuniavon de i’ana. Dins lou meme estable, i’avi lou chivau, lou pouar, li cabro. E quand lou chivau sourti, passavo darrié li cabro. En passant mandavo un cop de mourre sus li cabro. Ié disié bonjour.

Li bèsti de « trait » fasin partido de la famiho. Lou païsan en se levant, la proumièro causo que fasi, ei d’ana douna au miòu, au chivau. Veni se rasa, dejuna, pièi après lou fouli faire béure. Parti travaia am’éu. Reveni à miejour, lou fali faire manja, béure. Ero soun coumpagnoun permanènt. Li dimenche, èro la sourtido, emé la jardinièro, uno veituro un pau plus poulido, anavon rèndre visito à la famiho, i parènt emé lou chivau. Amavon que lou chivau siègue poulit, am’un arnés bèn alisca, ame d’òli de pèd de biòu que metin sus lou cuer, amé de cascavèu sus la brido... Li gènt se picavon un pau, es coum’aro emé li vouaturo. N’i a qu’avin de pompon de coulour... La jardinièro bèn repintado emé un bèu couissin e la cuberto dessus. Venin à Veisoun, au marcat, tambèn, establavon, sus la routo de Nioun, vers Pounsoun, sus lou cours Taulignan. I’avi de rode que se i meti pièi dès, douge chivau. E metin li jardinièro sus la plaço, manjavon ‘qui, li gènt èron fièr de faire vèire si bèu chivau... Aro li gènt an un chivau d’agradamen, lou van cerca lou dimènche pèr faire un tour em’éli, veson jamai res, à part que i porton un cop pèr jour à manja à miejour e à béure...
- Nous-autre avèn agu un miòu, l’avèn agu vinto-dous an. Vèn un moumen que li bèsti vous recounèisson à la vitesso que marchas quand i venès douna, saup se sias bèn, o mau vira !

Lou chin

Noste chin, quand erian pas bèn, lou sènti. Te lipavo, coume se disi : « Vai, s’arrenjara... » Lou bestiàri, quand l’on viéu am’éu, i’a uno fusioun que se fai. Li cabro, li fali mouse tóuti li souar. Acò fasi partido de la famiho, ei parié. Avian pas li raport emé lis animau que i’a aro. Lou bestiàri, lou fau ama. E pièi li vièi disin : « Quau amo pas lou bestiàri amo pas li gènt. »

1 Message

  • Diemen, Païs-Plat

    Bònjorn Jean-Marie,

    Ai ben legit ton article sus lo bestiari : èi verai, sàvon plus lèu que nosautres que temps vai far. E se tròmpon gaire coma Mossur Meteò. Dèvian arapar un crapaud, una furmic, una ironda emai una machòta per predire lo temps a la telé. Mès crèio que los parisencs de la television son tròp bestias per avisar las bèstias coma fau ; an jamai lo temps.

    As parlat tamben de las bèstias a l’ostau ; vau te racontar una chausa veritabla. Avièm una china per gardar nòstras chabras, brava com’un sòu. Coma nòstre chat s’èra fach minjar per lo reinard, avièm prèi un pechòt minon. Mès quel animau èra tant pechòt que vorià encar tetar. Alòrs tetava la china que se laissava far ! E puèi quela d’aquì a fach de lach (sens aver fach de chinons) !! Lo chat, quand èra devengut bèu, fasià un pauc coma los chins : nos acompanhava pertot.

    Amistiats,

    Han Schook